22 stycznia 1863 wybuchło powstanie styczniowe – polski zryw narodowy przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszony Manifestem 22 stycznia wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Zbrojne wystąpienie Polaków, które objęło zasięgiem ziemie zaboru rosyjskiego, tj. Królestwo Polskie i ziemie zabrane trwało do jesieni 1864 roku. Mieszkańcy Garwolina i ziemi garwolińskiej brali aktywny udział w zrywie niepodległościowym.
O zaangażowaniu miejscowej ludności można przeczytać w publikacji prof. Zbigniewa Gnat-Wieteski “Lata manifestacji i walki 1861-1864”, wydanej w Garwolinie w 1984 roku.
W 1861 roku ówczesny biskup janowski, o. Benjamin Szymański przesłał do wszystkich parafii obrazki Matki Boskiej. W połowie września 1861, proboszcz garwolińskiej parafii ks. Jan Wierzbicki otrzymał 231 obrazków, z zaleceniem rozprowadzenia ich wśród parafian i umieszczenia nad drzwiami domów. Oprawione w ramki obrazki, zawisły nad wejściami do domostw. Jednakże władze carskie dopatrzyły się w tym działaniu podtekstów politycznych i nakazały zdjąć obrazy. Wobec zdecydowanej odmowy wszystkich mieszkańców, do akcji wkroczyli wówczas Kozacy i w ciągu nocy pozrzucali obrazki, zaś tych, których nie mogli dostać, potłukli kijami lub pałaszami. Garwoliński epizod z początku lat 60 XIX wieku wpisuje się w ogólny nastrój sprzeciwu Polaków wobec zaborcy, który w efekcie doprowadził do wybuchu powstania narodowego 22 stycznia 1863 roku. W pierwszych dniach powstania, 25 stycznia 1863 roku oddział powstańczy złożony ze strzelców i kosynierów dowodzony przez Gustawa Zakrzewskiego stoczył przy karczmie na Aleksandrówce zwycięską bitwę z Kozakami.
Chcąc upamiętnić 150 rocznicę wybuchu powstania, na północnej ścianie garwolińskiej kolegiaty zawisła tablica z tekstem: „Pamięci wydarzeń 1861 roku związanych z obroną wiary i obrazów Matki Boskiej Częstochowskiej przez mieszkańców Garwolina, ks. kanonika Jana Nepomucena Wierzbickiego, proboszcza parafii i ks. biskupa Beniamina Szymańskiego oraz bohaterom powstania styczniowego 1863-1864, mieszkańcom ziemi garwolińskiej w 150 rocznicę.” Na tablicy umieszczony został także herb powstania składający się z trzech pól, na których znajdują się: Orzeł Biały – symbol Korony, Pogoń – symbol Litwy i Archanioł Michał – symbol Rusi Kijowskiej. Nawiązywano tym samym, do unii trzech narodów, która jednak nie była wprowadzona w życie z powodu klęski powstania styczniowego.
Pasjonatom historii lokalnej polecamy zbiory regionalne Miejsko-Powiatowej Biblioteki Publicznej i portal www.garwolin.org
